Tarihçi ve sinema imalcisi Michael Krause BBC’ye “Tesla’yı sırf elektriğin yahut dünya çapındaki irtibatın babası olarak görmüyorum. Fikirleri vaktin ilerisindeydi. O, insanlığın evrimine katkıda bulunmuş vizyoner biriydi” diyor.
Tesla, 1890’ların sonlarında, yeni icat ettiği transformatörü tanıtmak için elinde parlayan tüplerle New York’taki Columbia College sahnesinde dolaşırken dünya hala karanlıktaydı.
Tarihçi Iwan Rhys Morus, Nikola Tesla hakkındaki kitabında “Elektrik o günlerde, geleceğin bir eseriydi ve birden fazla insan nasıl çalıştığını görmek için sergilendiği yerleri ziyaret etmek zorundaydı” diyor.
Ama bu yakında değişecekti.
Parlak ışıklar
Nikola Tesla 1856’da Avusturya İmparatorluğu’nda, şu an Hırvatistan hudutları içinde bulunan Smiljan’da doğdu.
Buradan Yeni Dünya metropolünün parlak ışıkları için ayrıldığında şimdi genç bir adamdı.
New York’a, ünlü mucit ve iş insanı Thomas Edison’un yanında çalışmak için 1884 yılında gitti.
Krause, “Eski bir dünyadan gelerek çağdaş vakitlerin kahramanlarından biri oldu” diyor.
Diğer bir biyografi müellifi Inez Whitaker Hunt‘a nazaran, elektrik ve makine mühendisi (ve fütürist) Tesla, Amerika topraklarına ayak bastığında cebinde sırf birkaç sent ve bir uçan makine hesabı vardı. Fakat Tesla’yı ünlü yapan uçan makine olmayacaktı. Yıllardır alternatif akım motorları üzerinde çalışıyordu.
ABD’ye tam da hakikat vakitte gelmişti.
Dünya gelişiyordu ve daha fazla güce muhtaçlık vardı. Bu nedenle elektriği güç makinelerine ulaştırarak ışıkları yakmanın en tesirli yolunu bulmak için bir yarış başlamıştı.
Edison’la ayrıldılar
BBC’ye konuşan Morus, “Elektrik iletiminde birbiriyle yarışan iki sistem vardı” diyor.
Amerikalı bir teşebbüsçü ve mühendis olan George Westinghouse ile Tesla’nın işvereni Thomas Edison ortasında, elektrik iletimi için alternatif akımın (AC) mı yoksa hakikat akımın (DC) mı kullanılacağını belirlemek için doğan bir savaş vardı.
Thomas Edison’un şirketi, tek bir voltajda sırf tek tarafta ve kısa uzaklıklarda akan yanlışsız akıma yatırım yapıyordu. Lakin alternatif akım birden fazla istikamette akar, daha uzun aralara ulaşabilir, tansiyonlar yükseltilebilir yahut azaltılabilir. Daha uzağa gidebildiği için gücü daha fazla yere taşıyabilir.
Tesla’nın biyografisini yazan araştırmacılardan Mark Cypher, BBC Witness isimli tarih podcastine “Bu, at otomobilini jet uçağıyla karşılaştırmak üzere bir şey” diyor.
Tesla New York’a cebinde bir ‘jet uçağı’yla geldi. Avrupa’da hali hazırda AC ile ilgili deneyler yapıyordu ve 1883’te birinci indüksiyon motorunu bir ortaya getirmişti.
Ancak Edison, gerçek akım iletimi konusunda ısrar etti ve ikisi ayrıldı. Ortadan çok geçmeden Westinghouse, Tesla’nın alternatif akım trafoları ve motorları sisteminin patent haklarını satın aldı.
Tesla’nın tasarımı, enerjiyi uzun aralara, uygun maliyetli bir formda iletebildi ve bugün hala kullanılıyor.
Belgrad’daki Nikola Tesla Müzesi’nin küratörü Ivana Zoriç BBC’ye “Hala alternatif akım kullanıyoruz, elektrik gücünün üretim ve nakliye süreci hala Tesla’nın fikirlerine dayanıyor” diyor.
Gerçekten de, elektrik gücü üretimi, iletimi ve dağıtımı için hala önde gelen formül Tesla’nın sistemi ve günümüzün elektrikli aygıtlarının birden fazla onun icatlarından birine dayanıyor.
Zoriç, “İndüksiyon motorları o vakit için yenilikçiydi ancak bugün hala sanayide ve birçok konut aletinde, hatta elektrikli otomobillerde kullanılıyor” diyor.
Şovmen Tesla
Tesla 1891’de, Tesla bobinini icat etti. Bu, elektriği kablosuz olarak iletmeye yarıyordu.
Bugün hala radyo ve televizyon dahil elektronik aygıtlarda kullanılıyor.
İki yıl sonra Tesla ve Westinghouse, Avrupa’nın Amerika’yı keşfinin 400. yıl dönümünü kutlayan Chicago’daki sergiyi aydınlatmaktan sorumluydu. O gün, Tesla bir yıldıza dönüştü.
Zoriç, “İnsanlar icadının ne kadar güçlü olduğunu anlayınca Tesla’ya Niagara Şelalesi’nde bir elektrik santrali kurma işi verildi” diyor.
Tesla, dünyanın birinci hidroelektrik santralini inşa edecekti ve onu inşa etmek için kullanılan on üç patentten dokuzuna sahipti.
Morus, “İnsanlar süper Tesla’nın kim olduğunu biliyordu ve o da bunu kullandı” diye anlatıyor.
Tesla kısa müddette kendi laboratuvarını kurdu ve kablosuz irtibat ile güç iletimi alanında deneyler yapmaya başladı.
Morus usta bir şovmenlikle kapılarını halka da açtığını anlatıyor:
“Kablosuz dünya ve ücretsiz güç konusundaki eşsiz vizyonunu; bu geleceği sunabilecek kişi olarak da kendini satmaya çalışıyordu.”
Kablosuz gelecek
Tesla kablosuz sinyal iletimini denemeye başladığında dünya bildirileri kablolarla ulaştırıyordu.
En büyük gayesi dünya çapında bağlantı sağlamaktı. Herkesin, her yerde erişebileceği, global görüntü ve ses irtibatını mümkün kılacak bir kablosuz sistem üzerine çalışıyordu.
Ama ona 1890’ların başından beri bütçe sağlayan Amerikalı J.P. Morgan takviyesini geri çekti.
Klause, “Ne yazık ki, en büyük hayali gerçekleşmedi, ne kendisi ne de teknoloji o noktadaydı” diyor.
Tesla, çeşitli öbür projeler üzerinde çalışmaya devam etti, lakin birden fazla vakit fonu yoktu. Bilim ve mühendisliğin birçok insanı içeren bir işbirliğine dayandığını anlayamadığı için fikirlerinin birden fazla yalnızca notlarda kaldı.
Morus’a nazaran, “Tesla değerli bir kusur yaptı.”
“Gerçekten de elektriğin geleceğine ulaşabilecek tek kişinin kendisi olduğunu düşündü. Öteki kimseyle işbirliği yapmak ve çalışmakla ilgilenmedi.”
Zamanla hakkında “diğer gezegenlerle irtibat kurma” üzere spekülasyonlar çıkan, bu nedenle eleştirilen, mikrop fobisi olan değişik bir adam olarak ünlendi.
Müzesi Belgrad’da
Tesla 1943 yılında New York’ta, hayatının son 10 yılını geçirdiği otel odasında öldü.
Zoric, “1951 yılında, Tesla’nın eşyaları yeğeninin uğraşlarıyla Sırbistan’ın başşehri Belgrad’a gönderildi” diyor.
Onun keşiflerinin, planlarının, çizimlerinin ve fotoğraflarının olduğu Nikola Tesla Müzesi dört yıl sonra burada açıldı.
1956’da manyetik alanların gücünü ölçmek için kullanılan üniteye Tesla ismi verildi.
Sırbistan ve Hırvatistan’da Tesla’nın fotoğrafı paralara basıldı; ismi okul, sokak, havaalanlarına verildi.
Yenilikçi araba üretmek için yola çıkan Tesla şirketi onun ismini aldı ve 2018’de SpaceX Tesla keşif aracını Mars’a gönderdi.
Fakat Tesla’nın gelecek hakkındaki niyetleri bugün ne olurdu?