Kanamanın önüne hiçbir şey geçemediğinde, fikirler bile kırmızıya boyanır.
E.M.Cioran
Abdullah Ataşçı’nın Heder Ağacı’nın devamı olan Meryem’in Çiçekleri romanı tekrar tıpkı yayınevi olan Everest Yayınlarından kısa bir müddet evvel çıktı. Roman, Hamidiye Alayları uzantılarının Anadolu Ermenilerini yerlerinden yurtlarından göçertmesi üzerine kurulmuşsa da art planda silik de olsa komitacıların hareketlerine de değinildiğine şahit oluyoruz.
Romanı sırtlayan birkaç karakter var; Ermeni genci Adis, Müslüman hâkim Sinan ve yavuklusu Cavidan. Gerçi bunlarla temaslı olarak sonradan Adis’in kardeşi Rehan ve kuzeni Gewre ile Cavidan’ın sınıfını ve seçkin bir aileden geldiğini vurgulamak için Kürt Berivan da dahil oluyorlar lakin müellif bizi Adis ve Sinan etrafında gelişen olaylar üzerinden tarihe tanıklığa davet ediyor. Ki okuyucu önceki kitabı okumamış olsa dahi birinci sayfalarında bunun tarihî bir roman olduğunu anlıyor.
KARAKTERLERİN EŞKALİ KIYMETLİ Mİ?
Meryem’in Çiçekleri, Abdullah Ataşçı, 424 syf., Everest Yayınları, 2024 Karakteri konuşturmakla karakter ismine konuşmak anlatı tiplerindeki tercihini müellif ikinciden yana kullanmış ve biz, karakterlerin biçimsel özelliklerine haiz değiliz. Adis’in uzunluğunu, cilt ve göz rengini, kalıbını vs öğrenemiyoruz. Tıpkı formda Sinan’ın yere göğe sığdıramadığı, bakmaya bile kıyamadığı hoşlar hoşu karısı Cavidan’a da uzaktan bakarız. Her cümleye karısının ne kadar hoş olduğunu belirterek başlayan Sinan’dan da anlatıcıdan da Cavidan’ı hoş kılan özelliklerini öğrenemeyiz. Kaşını, gözünü, ağzını, yüzünü, uzunluğunu posunu belirtmez bize. Buna olumsuz olarak bakmaktan yana değilim, roman sanatında bu bir mecburilik mu? Romanın tipine nazaran değişebilir, ancak hoşluğu bu kadar öne çıkarılan ve Sinan’ın tapma derecesinde hayran kaldığı Cavidan’ın eşkali hakkında azbuçuk bilgi sahibi olmamızın bir sakıncası olmazdı. Çünkü 206. sayfada birinci kere ortaya çıkan hıfsızsıhha vekili Tacettin Bey’in kilosunu, gözlerinin rengini, koca burnunu anlatıcı lisana getiriyor.
Adis’in kardeşi ve kuzeni için anlatıcı her seferinde çocuk olduklarını belirtir ancak biz kaç yaşında olduklarını öğrenemeyiz. Hal bu türlü olunca, okurun algısındaki çocuk karakterinin şuur durumu farklı olabilir. Mecit Ağa’nın konutundan Süleyman’ın (hacı) himayesinde Osmaniye’ye gitme teklifi üzerine Rehan’ın ağabeyi Sinan’a attığı tirat karakterin yaş şuuruna uymadığı üzere, çocuğun korkuları daha ‘çocukça’ tabirlerle lisana getirilebilirdi. Ancak bütün bunlara karşın, romancı ve eleştirmen Robert Liddell’in dediği üzere: Austen’in karakterlerini arkadaşlarımızı tanıdığımız kadar, Woolf’unkini ise kendimizi tanıdığımız kadar tanırız. Aslında güç olan kendi karakterimizi özetlemektir.
İTTİHAT TERAKKİ’NİN NEOPOTİK KADROLARI
Tatlıyı sonraya bırakarak devam edersek, Meryem’in Çiçekleri’nin ana izleği İttihat ve Terakki takımlarının ülkeyi neopotizm tümörüyle nasıl bir uçurumun başına taşıdıklarının yakın çekiminden ibaret. Merceği büyüttükçe ya da yakınlaştırdıkça, özelinde Anadolu Ermenilerinin genelde ise gayrimüslimlerin tehciri ve katliamı esnasında yaşanan dramları görüyoruz.
Karakter yaratma sanatına roman diyerek devam edersek; Adis’in düşmanında kendini görme çekincesi, vefatın, kinin tartısını hissedip kaldıramayacağını anlayarak kendisini yargılayıp öteki bir Adis’e dümen kırması, Sinan’ın, yol boyunca gayrimüslimlerin mallarına çöken, el koyan yöre halkına şahit olup devletin valisinin şahsen bu yağmaya göz yumup teşvik etmesi üzerine vazifesi ile vicdanı ortasında bocalayıp rotasını hakikat tarafa çevirmesi, savaşların insan öğütme makineleri olduğunu, bu makine dişlilerinin bir tekinin kırılmasıyla bozulabileceğini yeterli beşerler üzerinden anlatmayı tercih etmiş muharrir.
Anadolu Reconquista’sı diyebileceğimiz zulmün, tehcirin, sürgünlüğün zorluğuna ışık tutan, insani bedelleri öne çeken, habisliği cezalandırıp erdemliliğe övgü niteliğindeki Meryem’in Çiçekleri romanı iki merkezden oluşuyorsa birinci merkezi vicdandır. Romanın birinci kısmında Adis ve Sinan bulundukları cendereden kurtulayacaklar mı, hakikat yolu bulacaklar mı sorusunu okuyucuya belletirken, üçüncü kısımda bunun yanıtını verir. Birinci kısımda soruyu sorar üçüncü kısımda karşılığı verir roman. İkinci kısım işin baharatıdır.
KEHANETÇİLER DAİMA ŞOM AĞIZLI MI OLUR?
Zehra Ana’nın geleceği görme hastalığıyla(!) ve Adis’in çocuklarla giderken sığındıkları konutun sahibinin anlattıklarından muharririn hurafeye prim vermesi, dinî epistemolojiyi romana dahil etmesi aslında romanın iki ayağının oturduğu tabanı ( coğrafyayı) çok âlâ bilmesiyle alakalı; gördükleri, konuştukları neredeyse herkesin namazında niyazında olmasının alt okumasını gösterir okura. Türk-İslam Sentezinden Türklük Kontratına uzanan uygulamaların üzerindeki perdeyi tek hareketle çekip alarak her şeyin nasıl yavaş yavaş örgütlü ve organize bir formda oluştuğuna ışık fiyat.
Rehan’ın seyahat boyunca suskunluğu ve küslüğüyle okuyucudaki merak hissini, Adis’in bilhassa bunun sebebini sormamasıyla körükleyen muharrir bu sırrı romanın büyük kısmına yayar. Dörtyüz sayfayı aşan hacmiyle dolgudan kaçınıp kurgunun mıknatıs tesirini gösterir müellif bize.
Müslümanlaşmak zorunda kalan Ermenilerin sosyolojik, ruhsal ve dinî asimile edilişlerinin bir cins arketipi olarak okunabilen Meryem’in Çiçekleri’nin rotası kanımca 6-7 Eylül Olaylarına hakikat gidecek sonraki kitapta; elbette devamı olacaksa.