Dünya Gazetesi muharriri Ahmet Yarız, dünya ve Türkiye iktisadında son devirde yaşanan gelişmelere ait bir yazı kaleme aldı. Yarız yazısında, “2022 Yılının ikinci yarısının başlangıcında ülkemiz makro ekonomik göstergelerinden GSYH, işsizlik, ihracat ve kamu bütçesinde evvelki yıla nazaran daha düzgün bir performans sergilenirken döviz kuru, enflasyon ve ödemeler istikrarında ise şiddetli bir devir yaşanmaktadır” ifadelerini kullandı.
Vergi gelirlerine dikkat çeken Yarız, “Bütçenin asli geliri olan vergi gelirleri içindeki; dahilde alınan KDV, ÖTV, ithalden alınan KDV ve gümrük vergi gelirleri ekonomik canlılığın değerli göstergesidir” dedi.
“Geçen yıl Ocak-Haziran periyodunda -33 Milyar TL açık veren bütçe bu yılın birebir periyodunda 94 Milyar TL fazla vermiştir” bilgisini paylaşan Yarız, “Dövizdeki kur artışları, güç ve besin fiyatlarının tetiklediği enflasyonun içimizi kararttığı bu devirde bütçe performansı umutları artırmaktadır” değerlendirmesine bulundu.
İşte Ahmet Yarız’ın o yazısı:
Geçtiğimiz yılın son aylarında; 1) Salgın nedeniyle yükselen güç ve emtia fiyatları, 2) Sonlanma sürecindeki COVID-19’a karşı dünyanın en büyük üreticisi Çin’de alınan sert tedbirlerin beslediği arz meseleleri, 3) Salgın nedeniyle dağılan lojistik sektörünün toparlanamaması ve 4) FED başta olmak üzere gelişmiş ülke merkez bankalarının faiz artırımları, daraltıcı para siyasetlerine dönüş vb. ekonomik parametrelere ağırlaşan küresel piyasalar, ihtiyatlı optimistlik içinde yeni yıla girerken Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı ile beklenmedik bir şok yaşamıştır.
Rusya-Ukrayna Savaşı, yeni yıla ihtiyatlı optimistlik ile giren piyasaların hevesini kursağında bıraktı.
Enerji ve besin fiyatlarının sürüklediği fiyat artışları, geniş kitlelerin satın alma güçlerinde değerli erimelere neden olmuş ve yüksek enflasyon olarak dünya iktisadında gündemin birinci sırasına yerleşmiştir. Yüksek enflasyonun kalıcı olma ihtimali, iktisat siyasetlerinde geniş halk kitlelerinin refah seviyelerini müdafaaya yönelik ek önlemleri gündeme getirmiştir. Gündemdeki önlemler; emsal telaşlar sonucu COVID-19 sürecinde alınan ve kamu bütçesi üzerindeki sarfiyatları artırıcı siyasetlerin genişlemesi ve hasebiyle bütçe açıklarının daha da artması manasına gelmektedir.
COVID-19 sürecinin akabinde Rusya-Ukrayna Savaşı bütçeyi daha fazla yoracak.
2022 Yılının ikinci yarısının başlangıcında ülkemiz makro ekonomik göstergelerinden GSYH, işsizlik, ihracat ve kamu bütçesinde evvelki yıla nazaran daha yeterli bir performans sergilenirken döviz kuru, enflasyon ve ödemeler istikrarında ise şiddetli bir periyot yaşanmaktadır. Geçen yıla nazaran daha güçlü bir performans gösteren kamu bütçesinin tahlili bu yazımızın hususudur. Yazımızda kullanılan datalar, Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan alınmıştır.
Bütçe perspektifinden ülkemiz kamu yapılanması Form 1’de gösterilmektedir. Bütçe dataları; Genel Devlet Bütçesi, Merkezi İdare Bütçesi, Toplumsal Güvenlik Kurumları Bütçesi, Mahalli Yönetimler Bütçesi vb. başlıkları altında yayınlanmaktadır. Bu datalardan merkezi idare bütçesi, kamu bütçesinin büyük kısmını kapsadığı için kamuoyundaki yaklaşıma uygun olarak yazımızda da bütçe sözü ile merkezi idare bütçesi kastedilmektedir.
Bütçe bileşenlerinin gösterildiği Form 2’ye nazaran bütçe; 1) Bütçe Gelirleri, 2) Bütçe Sarfiyatları ve 3) Bütçe İstikrarı olmak üzere üç ana kalemden oluşmaktadır. Bütçe gelirleri; vergi gelirleri ve başka gelirler olmak üzere iki alt kalemden oluşmaktadır. Kamu gücüne dayanması ve süreklilik karakteri nedeniyle bütçenin birincil gelir kaynağı olan vergi gelirleri, bütçe içinde en büyük hissesi almaktadır. Başka gelirler ise bütçe içindeki hissesinin görece düşük olması ve süreksiz özelliği nedeniyle ikincil gelir kaynağıdır. Vergi gelirleri içindeki; dahilde alınan KDV (katma bedel vergisi), ÖTV (özel tüketim vergisi), ithalde alınan KDV, gümrük vergileri vb. gelir kalemleri ekonomik canlılığı ve büyümeyi neredeyse anlık yansıtan göstergeler olarak yakından izlenmektedir.
Bütçenin asli geliri olan vergi gelirleri içindeki; dahilde alınan KDV, ÖTV, ithalden alınan KDV ve gümrük vergi gelirleri ekonomik canlılığın değerli göstergesidir.
Bütçe masrafları; faiz hariç sarfiyatlar ve faiz masrafları olarak iki alt kalemden oluşmaktadır. Faiz hariç masraflar; işçi masrafları, mal ve hizmet alımı masrafları, cari transferler, sermaye masrafları, sermaye transferleri, borç verme ve yedek ödenekler alt başlıklarına ayrılmaktadır. Cari transferler kalemi içinde; hazine yardımları, gelirlerden ayrılan hisseler, ziraî destekleme, hane halkına yapılan transferler, toplumsal transferler vb. yer almaktadır.
Bütçe masrafları içindeki en büyük kalemler cari transferler ve işçi masraflarıdır.
Bütçe gelirleri ile bütçe sarfiyatları ortasındaki fark bütçe istikrarını oluşturmakta ve istikrarın negatif olması hâlinde ise bütçe açığından bahsedilmektedir. Ülkemiz bütçesi çoklukla açık verdiği için kamuoyundaki bütçe açığı sözü bütçe istikrarının yerini almıştır. Bütçe istikrarından farklı olarak, sarfiyatlar içindeki faiz harcamalarının farklı tutulmasıyla faiz dışı bütçe istikrarı isminde ikinci bir istikrar kalemi daha hesaplanmaktadır. Bütçe kalemlerinde olduğu üzere faiz dışı bütçe istikrarı de ülke iktisadının performansı hakkında tahlil yapan kurumlar tarafından izlenmektedir.
Bütçenin özet sonuçlarının yer aldığı Tablo 1’ e nazaran; Haziran 2022’de 212,1 Milyar TL masrafa karşılık 181 Milyar TL gelir elde edilmiş ve bütçe -31,1 Milyar TL açık vermiştir. Faiz harcamalarının hariç tutulduğu faiz dışı bütçe istikrarı ise -18,3 Milyar TL’dir. Ocak-Haziran 2022 periyodunda ise 1.17 Trilyon TL masrafa karşılık 1,27 Trilyon TL gelir elde edilmiş ve bütçe istikrarı evvelki yılın tıpkı periyoduna nazaran –32,5 Milyar TL açıktan +93,6 Milyar TL fazlaya dönmüştür. Faiz dışı bütçe fazlası ise +58,3 Milyar TL’den +228,2 Milyar TL’ye yükselmiştir. 2022 Ocak-Haziran devrinin geçen yılın birebir periyoduna nazaran daha yeterli bir performans göstermesinin nedeni, gelirlerin masraflardan süratli büyümesidir. Bu periyotta gelirler 634,6 Milyar TL ve %101 oranında artarken masraflardaki artış ise 508,5 Milyar TL ve %77’dir.
Bütçe masraflarının yer aldığı Tablo 2’ ye nazaran Haziran 2022’de; Faiz hariç masraflar 199,3 Milyar TL, faiz sarfiyatları 12,8 Milyar TL ve bütçe masrafları toplamı ise 212,1 Milyar TL’dir. Ocak-Haziran 2022 periyodunda ise faiz hariç sarfiyatlar 1,04 Trilyon TL, faiz sarfiyatları 134,7 Milyar TL ve bütçe masrafları toplamı 1,17 Trilyon TL’dir. Bütçe sarfiyatları 2021 yılının birebir devrine nazaran %77, faiz hariç masraflar %81, mal ve hizmet alımı sarfiyatları %111, cari transferler %76 ve faiz masrafları %48 oranında artmıştır. Geçen yılın son ayında uygulamaya alınan Kur Muhafazalı Mevduat için bu periyotta ödenen fiyat ise (Mart:11,7 Milyar TL, Nisan:4,6 Milyar TL, Mayıs:4,8 Milyar TL, Haziran:16,1) 37,2 Milyar TL’dir. Cari transferler içinde yer alan bu meblağ faiz masraflarına ek edildiği takdirde Ocak-Haziran periyodu faiz masrafları 171,9 Milyar TL’ye ve artış oranı ise %89’a yükselecektir. Bütçe masrafları içinde %42’ye yaklaşan hissesi ile en yüksek masraf kalemi 490,2 Milyar TL ile cari transferlerdir. Cari transferler 9 ana başlık, 37 alt başlık ve bunlara bağlı 24 sarfiyat tipi olmak üzere 70 sarfiyat kalemini içermektedir.
Bütçe gelirlerinin yer aldığı Tablo 3’ e nazaran Haziran 2022’de; vergi gelirleri 152,6 Milyar TL, başka gelirler 28,4 Milyar TL ve bütçe gelirleri toplamı ise 181 Milyar TL’dir. Ocak-Haziran 2022 periyodunda bütçe gelirleri 1,27 Trilyon TL olurken, vergi gelirleri 1,03 Trilyon TL ve başka gelirler ise 231,6 Milyar TL’dir. Yılın birinci altı ayında bütçe gelirleri geçen yıla nazaran %101 ve vergi gelirleri %108 oranında artarken kurumlar vergisi gelirlerindeki artış oranı ise %278’e ulaşmıştır. Geçtiğimiz yılın ikinci yarısında başlayan ihracat artışı ve iç talep kaynaklı canlılığın şirket kârlarında oluşturduğu yüksek katkı kurumlar vergisi tahsilatlarını artırmıştır. Bir öteki etken ise gelirleri ve kârları TL olarak büyüten enflasyondur.
COVID-19 önlemleri, kur artışlarını sonlandırmak gayesiyle alınan tedbirler ve Rusya-Ukrayna savaşı ile ek önlemlerin alınması zaruriliği ile bütçe üzerinde masraf artırıcı baskılar artmıştır. Kelam konusu baskılar, Ocak-Haziran 2022 periyodu bütçe gerçekleşmeleri ile döviz kuru ve enflasyonun yılın ikinci yarısında masrafları kaçınılmaz olarak daha artıracağı dikkate alınarak yirmi yıla yakın bir ortadan sonra yıl içinde ek bütçe yapılmıştır.
COVID-19, süratli yükselen döviz kuru, yüksek enflasyon, Rusya-Ukrayna Savaşı sonucu yükselen güç ve besin fiyatları nedeniyle artan harcamalar, yirmi yıla yakın bir ortadan sonra ek bütçe yapılması zaruretine neden olmuştur.
Geçen yılın olağan kaidelerinde yapılan 2022 bütçesi ile Temmuz ayında yapılan ek bütçe sonrası revize bütçenin temel kalemlerinin mukayeseli yer aldığı Tablo 4’e nazaran; bütçe sarfiyatları %62, faiz hariç sarfiyatlar %66 ve faiz masrafları %37 oranında artırılmıştır. Bütçe gelirleri %73 oranında artırılırken vergi gelirlerinde öngörülen artış oranı ise %74’tür. Bütçe istikrarında bir değişiklik yapılmamış, faiz dışı bütçe istikrarının ise değerli bir güzelleşme göstererek -38 Milyar TL açıktan +51 Milyar TL fazlaya döneceği öngörülmüştür.
Yazının bundan sonraki kısmında bütçenin gelişimini daha güzel değerlendirebilmek maksadıyla bütçenin temel kalemleri ay bazında karşılaştırılmaktadır. Karşılaştırma ile gerçekleşen sonuçları tahlil etme ve yılın kalan devri için öngörüde bulunmak imkânı sağlanmaktadır.
Karşılaştırmalı dataların yer aldığı Grafik 1’e nazaran Ocak-Haziran 2022 devrinde sarfiyatlar evvelki yılın birebir devrine nazaran %77 oranında artarak 663 Milyar TL’den 1,17 Trilyon TL’ye yükselmiştir. Güç fiyatları ve enflasyonda radikal bir değişiklik olmadığı takdirde bütçe masraflarının yıl sonunda bütçe maksadı olan 2,9 Trilyon TL civarında gerçekleşebileceği varsayım edilmektedir.
Karşılaştırmalı dataların yer aldığı Grafik 2’ye nazaran Ocak-Haziran 2022 periyodunda faiz hariç masraflar evvelki yılın tıpkı devrine nazaran %81 oranında artarak 572 Milyar TL’den 1,04 Trilyon TL’ye yükselmiştir. Faiz hariç bütçe masraflarının yıl sonunda bütçe gayesi olan 2,5 Trilyon TL civarında gerçekleşebileceği kestirim edilmektedir.
Karşılaştırmalı bilgilerin yer aldığı Grafik 3’e nazaran Ocak-Haziran 2022 periyodunda cari transferler evvelki yılın birebir devrine nazaran %76 oranında artarak 279 Milyar TL’den 490 Milyar TL’ye yükselmiştir. Cari transferlerin 2022 sonunda bütçe maksadı olan 1,1 Trilyon TL civarında gerçekleşebileceği kestirim edilmektedir. Kur muhafazalı mevduat için ödenebileceği kestirim edilen 75 Milyar TL bu fiyata dahildir.
Karşılaştırmalı dataların yer aldığı Grafik 4’e nazaran Ocak-Haziran 2022 döneminde faiz giderleri evvelki yılın tıpkı periyoduna nazaran %48 oranında artarak 91 Milyar TL’den 135 Milyar TL’ye yükselmiştir. Faiz masraflarının 2022 sonunda bütçe gayesi olan 330 Milyar TL civarında olabileceği kestirim edilmektedir. Kur muhafazalı mevduat için ödenebileceği varsayım edilen 75 Milyar TL bu fiyatın dışındadır.
Karşılaştırmalı bilgilerin yer aldığı Grafik 5’e nazaran Ocak-Haziran 2022 devrinde gelirler evvelki yılın birebir devrine nazaran %101 oranında artarak 631 Milyar TL’den 1,27 Trilyon TL’ye yükselmiştir. Bütçe gelirlerindeki yüksek performans, gelir ve kurumlar vergisi ile yurtiçi tüketim ve ithalden alınan katma bedel vergisindeki artışlardan kaynaklanmaktadır. Ocak-Haziran devri gerçekleşmeleri ve iktisatta yılın ikinci yarısındaki ölçülü yavaşlama dikkate alındığında yıl sonu bütçe gelirlerinin bütçe gayesi olan 2,6 Trilyon TL’yi aşabileceği kestirim edilmektedir
İhracat ve iç talepteki canlılığın vergi gelirlerini beslemeye devam etmesi hâlinde bütçe gelirlerinde hedeflenen 2,6 Trilyon TL aşılabilir.
Karşılaştırmalı dataların yer aldığı Grafik 6’ya nazaran Ocak-Haziran 2022 periyodunda vergi gelirleri %108 oranında artarak 497 Milyar TL’den 1,03 Trilyon TL’ye yükselmiştir. Vergi gelirlerinin 2022 sonunda bütçe maksadı olan 2,2 Trilyon TL civarında oluşması beklenmektedir. Yıl sonu vergi gelirlerinin bahsedilen fiyatlara ulaşabilmesi, yurt içi ekonomik canlılığının mevcut düzeylerin çabucak altında olsa da devamına bağlıdır.
Karşılaştırmalı bilgilerin yer aldığı Grafik 7’ye nazaran Ocak-Haziran 2022 devrinde gelir vergisi ve kurular vergisi gelirleri %146 oranında artarak 164 Milyar TL’den 402 Milyar TL’ye yükselmiştir. Bu gelir çeşidinde en büyük hisse %65 ile kurumlar vergisinindir. Kurumlar vergisi, yapısı itibariyle şirketlerin geçmiş yıl ve cari yıl kârlarından alınmaktadır. İhracat, iç talep ve enflasyonun ek katkısıyla büyüyen fiyatların artırdığı şirket kârları vergi gelirlerine değerli katkı yapmıştır. Katkının 2022 yılının kalan periyodunda de devam ederek yıl sonunda bütçe gayesi olan 796 Milyar TL’nin üzerine çıkması beklenmektedir.
Yurtiçi tüketim (dahilde alınan KDV, ÖTV, BSMV vb.) vergileri ile ithalattan alınan vergilerin (gümrük vergileri ve KDV) mukayeseli yer aldığı Grafik 8’e nazaran Ocak-Haziran 2022 devrindeki gelirler evvelki yılın tıpkı devrine nazaran %93 oranında artarak 292 Milyar TL’den 562 Milyar TL’ye ulaşmıştır. Bu gelir çeşidinde en büyük hisse; 255 Milyar TL ile ithalden alınan KDV, 165 Milyar TL ile ÖTV ve 75 Milyar TL ile dahilde alınan KDV’ye aittir. Bu gelir çeşidi yurt içi ekonomik canlılığa direkt bağlıdır.
Geçtiğimiz yılın ikinci yarısından itibaren başlayan iç talepteki canlılık ile birlikte artan kurların TL cinsinden büyüttüğü ithalat, vergi gelirlerine de olumlu yansımıştır. Olumlu yansımanın 2022 yılının kalan periyodunda azalarak olsa da devamı beklenmektedir. Yurtiçi Tüketim ve İthalat vergileri toplamının 2022 sonunda bütçe gayesi olan 1,2 Trilyon TL civarında oluşması beklenmektedir.
İhracat ve iç talep ile birlikte enflasyonun beslediği ekonomik canlılık ve büyüyen hacimlerle artan şirket kârları, vergi gelirlerine değerli katkı yapmıştır.
Karşılaştırmalı bilgilerin yer aldığı Grafik 9’a nazaran Ocak-Haziran 2022 periyodundaki bütçe istikrarı, evvelki yılın tıpkı devrindeki -33 Milyar TL’den +94 Milyar TL’ye yükselerek değerli bir güzelleşme göstermiştir.
Bir öteki sözle geçen yıl Ocak-Haziran periyodunda -33 Milyar TL açık veren bütçe bu yılın birebir periyodunda 94 Milyar TL fazla vermiştir.
Global ve lokal ögelerin tesiriyle tüketici tarafında %80’e ve üretici tarafında %140’a yaklaşan yıllık enflasyonun geniş kitlelerin satın alma gücünde oluşturduğu erimenin bir kısmının telafisi için fiyat artışları ve enerji fiyatlarının sübvanse edilmesi başta olmak üzere çeşitli önlemler alınmaktadır. Bu önlemlerin bütçe masraflarını artırma potansiyeli dikkate alındığında bütçe açığının yıl sonunda bütçe gayesi olan -278 Milyar TL yakınlarında oluşması beklenmektedir.
Karşılaştırmalı dataların yer aldığı Grafik 10’a nazaran Ocak-Haziran 2022 devrindeki bütçe faiz dışı istikrarı evvelki yılın birebir devrine nazaran +58 Milyar TL’den %291 artışla +228 Milyar TL’ye yükselmiştir.
Bir öteki tabirle faiz dışı bütçe istikrarı fazla vermektedir. Faiz dışı bütçe istikrarının yıl sonunda bütçe maksadı olan +50 Milyar TL civarında oluşabileceği varsayım edilmektedir.
Sağlam bütçe ögelerinden biri olan; bütçe gelirlerinin bütçe masraflarını karşılama gücünün gelişimi Grafik 11’de gösterilmektedir. Bütçe gelirlerinin bütçe masraflarını karşılama gücü 2001 yılında en düşük düzey olan %60 civarında, 2005-2017 aralığında ise %90’ının üzerinde iken 2015’ten itibaren düşüş sürecine girmiş ve 2020 yılında %86’ya gerilemiştir. 2021 yılında tekrar yükseliş trendine giren oran yıl sonunda %88’e ve Ocak-Haziran 2022 periyodunda %108’e yükselmiştir. Bütçe gelirlerinin bütçe masraflarını karşılama gücünün 2022 sonunda %90 civarında oluşması beklenmektedir. Birebir grafikte yer alan bütçenin bir öbür sağlamlık göstergesi de; asli gelir kalemi olan vergi gelirlerinin bütçe gelirlerine oranıdır. Bu oran 2000-2009 aralığında %80 bandında seyretmekte iken 2010-2017 devrinde ise son yirmi yılın en yüksek düzeyi olan %85’ler seviyesinde istikrar kazanmış, lakin, 2019 yılında tarihin en düşük düzeyi olan %77’ye geriledikten sonra 2020 ve 2021 yılında istikrarlı bir toparlanma ile %83’e yükselmiştir. Ocak-Haziran devrinde %100 civarında olan oranın yıl sonunda %86 civarında oluşabileceği varsayım edilmektedir.
Bütçenin bir öbür sağlamlık göstergesi ise faiz masraflarının bütçe masrafları içindeki hissesi olup bu göstergedeki gelişim Grafik 12’de verilmektedir. Bu oran 2000’li yılların başında %50’ler civarında iken 2005 yılından itibaren istikrarlı bir düşüş ile 2017 yılında %8’lere kadar gerilemiştir. 2018 yılından itibaren tekrar artmaya başlayan faiz masraflarının bütçe masrafları içindeki oranı 2021 yılında %11’i aşmıştır. Ocak-Haziran periyodundaki oran ise %11 olup yıl sonunda %12 civarında bütçelenmiştir. Kur muhafazalı mevduat için yılın tamamında ödenmesi öngörülen 75 Milyar TL faiz masraflarına ek edildiği takdirde 2022 yılı için faiz masrafları 405 Milyar TL ve Faiz Giderleri/Bütçe Masrafları oranı ise %14 civarında oluşacaktır.
Ekonominin sakinlik periyotlarında zayıflayan bütçe performansı, büyüme periyotlarında güçlenmekte, sakinlik devirlerinde artan bütçe açıkları ise büyüme periyotlarında yavaşlama eğilimi göstermektedir. Ekonomik performans tahlillerinde bütçe büyüklükleri yerine, bütçe istikrarı ile GSYH ortasında oluşturulan göstergeler takip edilmektedir. Bu göstergelerden biri olan Bütçe Dengesi/GSYH gelişmeleri Grafik 13’te gösterilmektedir. Bütçe Dengesi/GSYH 2001 yılında %-14,5 ile rekor kırmış, daha sonraki yıllarda istikrarlı bir güzelleşme ile 2006 yılında %-0,6 düzeyine gerileyerek yakın tarihin en parlak performansını göstermiştir. Beş yılı aşan bir müddette elde edilen kazanımlar, 2008 krizi sonrasında süratli bir halde kaybedilmiştir. 2009 yılında %- 5,3 üzere yüksek bir orana ulaşan Bütçe Dengesi/GSYH oranı daha sonraki yıllarda yüksek büyüme ile tekrar düzgünleşme trendine girmiş ve 2015 yılında %-1’e kadar gerilemiştir. 2016 yılında tekrar artış trendine giren bütçe açıkları 2018 yılında hızlanmaya başlamış ve Bütçe Dengesi/GSYH 2019 yılını %-2,9 ile tamamlamıştır. Covid 19 salgınına karşı alınan tedbirlerin olumsuz tesiriyle Bütçe Dengesi/GSYH 2020 yılında %-3,5 açık verirken, 2021 yılında ölçülü toparlanma ile açık %-2,7’ye gerilemiştir. Salgının tesirlerinin geride kaldığı 2022 yılında daha güzel bir performans beklenmesine rağmen Rusya-Ukrayna savaşının tesiriyle güç ve besin fiyatlarındaki yükselişlere karşı alınan önlemler, kamu bütçesi üzerindeki yükü artırmıştır. 2022 yılının birinci altı ayındaki performans dikkate alındığında yıl sonunda Bütçe Dengesi/GSYH’nin %-2,3 civarında oluşması beklenmektedir.
2000’li yılların başlangıcındaki açık düzeyleri, salgının ve savaşın hâkim olduğu küresel konjonktür dikkate alındığında %-5 civarındaki Bütçe Açığı/GSYH düzeylerin sürdürülebilir olduğu düşünülmektedir. Faiz Dışı Bütçe Dengesi/GSYH 2018 yılına kadar olumlu bölgede yer alırken 2019 yılından itibaren birinci defa negatif bölgeye geçmiş ve yılı %-0,6 ile tamamlamıştır. 2020 Yılında da artarak %-0,8’e yükselen Faiz Dışı Denge/GSYH oranı 2021 yılında kıymetli bir güzelleşme göstermiş ve yılı %-0,2 ile tamamlamıştır. Faiz Dışı Denge/GSYH’deki güzelleşmenin devam ederek 2022 yılını yine müspet bölgede ve %0, 4 civarında tamamlaması beklenmektedir.
Bütçe Dengesi/GSYH %- 2,5 civarında ve sürdürülebilir görünüyor.
Sonuç:
2016 yılındaki darbe teşebbüsü, sonrasında her yıl yaşanan seçim süreçleri, 2018 yılındaki tweet krizi, global salgın ve Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle izlenen gevşek mali siyasetlerin makro ekonomik göstergelerdeki en büyük tahribatlarından biri bütçede olmuştur. Yurt dışı güç ve besin fiyatlarının beslediği küresel enflasyon ile süratli kur artışlarının sürüklediği mahallî enflasyonun, kitlelerin satın alma güçlerinde neden olduğu erimeyi telafi edici adımları içeren önlemler dizisi ve gelecek yıl yapılacak seçimler dikkate alındığında izlenecek gevşek ekonomi politikalarının bütçe üzerinde ek yükler oluşturması kaçınılmaz hale gelmiş ve ek bütçe zarureti hasıl olmuştur.
Öte yandan geçen yılın ikinci yarısından itibaren ihracat ile iç talebin beslediği ekonomik canlılığın direkt ve enflasyonun dolaylı katkısı ile vergi gelirleri kıymetli artışlar göstermiş ve Ocak-Haziran periyodunda bütçe beklenmedik biçimde parlak bir performans göstermiştir. Sarfiyatları artıracak gevşek iktisat siyasetlerin daha da gevşemesi mecburiliği ve Ocak-Haziran periyodu gerçekleşmeleri dikkate alındığında bütçe performansında 2022 sonu bilgilerinin evvelki yıllara nazaran daha olumlu bir düzeyde gerçekleşmesi beklenmektedir. Dövizdeki kur artışları, güç ve besin fiyatlarının tetiklediği enflasyonun içimizi kararttığı bu periyotta bütçe performansı umutları artırmaktadır.